مروری بر روش‌های رنگرزی سنتی الیاف فرش و تحلیل وضعیت موجود رنگرزی در استان مرکزی

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسنده

دانشگاه اراک

چکیده

یکی از دلایل شهرت فرش دستباف، رنگرزی با رنگزاهای طبیعی است. دانش رنگرزی سینه به سینه منتقل و این حرفه فعالیتی موروثی بوده است. در استان مرکزی با توسعه صنعتی اراک سریع‌تر از سایر مناطق فرشبافی ایران سنت‌های بومی، اصالت رنگ‌های فرش منطقه و کاهش فعالیت رنگرزان دستخوش تغییر گردید. آگاهی جامعه مصرف‎ کننده فرش به مشکلات رنگزاهای مصنوعی، و آسیب‌های زیست محیطی پسماند این رنگزاها لزوم توجه به سلامت کالای مصرفی و حفظ محیط زیست، بازگشت به رنگزاهای طبیعی و آگاهی از دانش رنگرزی سنتی را امری گریزناپذیر نموده است. مقاله حاضر با هدف شناسایی روش‌های رنگرزی سنتی فرش در استان مرکزی انجام شد. در این پژوهش کاربردی و کیفی جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. ابزار پژوهش مصاحبه عمیق و یافته‌ها به روش توصیفی تحلیلی ارائه گردید. نتایج حاکی است این استان از گذشته یکی از مناطق غنی رنگرزی ایران بوده است و در وضعیت موجود کاهش فعالیت رنگرزی، کاربرد رنگزاهای جوهری و شیمیایی به جای رنگزاهای گیاهی و طبیعی و رنگرزی خانگی به جای رنگرزی کارگاهی در تغییر روش رنگرزی الیاف فرش نقش اصلی را دارا است.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Identification of carpet dyeing traditions and analysis of dyeing situation in Markazi province

نویسنده [English]

  • shahdokht rahimpour
arak univercity
چکیده [English]

Natural dyeing was very common for the coloration of yarns that were used in Iranian man-made carpets. The knowledge of natural dyeing was transferred from one generation to the next one during the years. The common traditional natural dyes were replaced by synthetic dyes for the coloration of carpet yarns due to the fast industrialization of Markazi Province. However, the consumers are now more concerned about the environmental aspects of synthetic dyes in textile coloration, which is a new incentive for the producers to use natural dyes again.  This study is based on a literature review and a series of interviews to identify native dyeing traditions and analyze the existing situation of dyeing in Markazi Province. The results indicated that the carpet yarn dyeing has reduced in the province noticeably and the use of synthetic dyes along with inorganic salts is more common than natural dyes. The textile dyeing was often performed on a small scale in houses rather than in well-equipped dyeing workshops.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Traditional dyeing
  • carpet
  • central province
[1] صوراسرافیل، ش،. رنگ‌های ایرانی به روایت استادان رنگرز، تهران، موسسه تحقیقات فرش دستباف، 1376.
[2] ویسیان، س.م،. رنگرزی گیاهی و راهکارهای بهبود کیفیت آن ،کتاب سومین جشنواره فرش برتر. تهران، انجمن علمی فرش ایران. صص 89- 92، 1392.
[3] شکری، ل،. خواجه مهریزی، م. سامان های خبره برای ارائه نسخه رنگرزی نخ فر ش دستباف پشمی با استفاده از رنگزاهای طبیعی، سال پنجم، شماره 1، شماره پیاپی 14 صفحه 28 - 19 ، 1394
[4] Kasiri, M B., Safapour, S., Exploring and exploiting plants extracts as the natural dyes/antimicrobials in textiles processing, Color Colorants Coat, Prog 8, 87-114, 2015
[5] Mortazavi, S M., Kamali moghadam,M., Safi, S., Salehi, R., Saffron Petals, a by-product for dyeing of wool fibers, Color Colorants Coat. Prog 5, 75- 84, 2012
[6] جهانشاهی افشار، و،. فرآیند و روش‌های رنگرزی الیاف با مواد طبیعی، چاپ دوم، تهران، دانشگاه هنر، 1380.
[7] بیدکی، م،. مطالعه وضعیت کارگاه‌های رنگرزی در استان یزد، تهران، مرکز تحقیقات فرش دستباف،  1380.
[8] صوراسرافیل، شیرین. غروب زرین فرش ساروق. تهران، فرهنگسرای میردشتی، 1397.
 [9] اکرامی، ا،. مستندسازی شیوه‌های رنگرزی طبیعی در کارگاه‌های رنگرزی در مناطق تعیین شده از ایران (استان‌های مرکزی و همدان)، تهران، مرکز ملی فرش، 1392.
[10] ولیخانی چگینی، ف،. رنگرزی و رفوگری فرش در استان مرکزی"، فرهنگ مردم ایران، شماره 28 و 29 ، صص239-255، 1391.
 [11] ادوارز، س،.  قالی ایران، مترجم: مهین‌دخت صبا، تهران، انجمن دوستداران کتاب، 1357.
[12] حسینخانی، م،. در بررسی وضعیت موجود کارگاه های رنگرزی (استان قم)، تهران، مرکز ملی فرش،  1393.
 [13] اکرامی،ا،. مطالعاتی بررسی وضعیت موجود کارگاه های رنگرزی (استان زنجان)، تهران، مرکز ملی فرش ایران، 1393.
[14] احراری، ع،. بررسی وضعیت موجود کارگاه های رنگرزی (استانهای خراسان شمالی، جنوبی، رضوی)، تهران، مرکز ملی فرش، 1393.
[15] رحمانی خواجویی، م، بررسی وضعیت موجود کارگاه های رنگرزی (استان اصفهان)،  تهران، طرح مرکز ملی فرش، 1392.
 [16] احمدی، ز،. بررسی وضعیت موجود کارگاههای رنگرزی استان کرمان،  تهران، مرکز ملی فرش، 1392.
[17] دوبد، ب،. سفرنامه لرستان و خوزستان، ترجمه: محمدحسین آریا. تهران، علمی فرهنگی، 1384.
[18] شیعه، ا،. "هنر شهرسازی در بافت قدیم شهری اراک"،  راه دانش، ش 14، صص 43 -13، 1377.
[19] شیروانی، ز،. بستان السیاحه یا سیاحتنامه، چاپ عبدالله مستوفی، تهران، چاپ افست، 1315
[20] محتاط، م،. سیمای اراک (جامعه‌شناسی شهری)، تهران، آگه، 1368.
[21] Bishop, I.,  journey’s in Persia and Kurdistan. vol 2, London, john Murray and Albemarle street, 1891.
 [22]Curzon, h., The Karun River and the Commercial Geography of South West Persia, proceedings of the royal geographical society and monthly record of geography, New Monthly Series, Vol. 12, No. 9, 1890.
 [23]Whigham. h.j., the Persian problem, London. Isbister And Company Limited, 1903.
 [24] میرجلیلی، م.، روش‌های آزمایشگاهی رنگرزی الیاف طبیعی (رنگزاهای شیمیایی و طبیعی)، یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، 1387
[25] مستوفی، ع.،  شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه (جلد اول چاپ ششم، تهران، زوار، 1388.
 [26] سلیمانی، م.، نگاهی به الگوی استقرار شهر صنعتی و تأثیرات متقابل آن بر شهر اراک،  تحقیقات فرهنگی هنری استان مرکزی (راه دانش)، ش سوم(5و6)، صص37-49، 1374.
 [27] دهگان، ا،.  کارنامه یا دو بخش دیگر از تاریخ اراک، اراک، چاپخانة موسوی، 1380
[28] گروه مطالعاتی هامون، طرح مطالعات جامع توسعۀ اقتصادی- اجتماعی استان مرکزی، اراک، سازمان برنامه و بودجه استان مرکزی، 1369.
[29] مبارکی، م.، بررسی و تحلیل وضعیت فرهنگی و سرمایه اجتماعی در استان مرکزی، استان مرکزی، معاونت برنامه‌ریزی استانداری استان مرکزی، 1388.
 [30] شعبانی‌خطیب، ص،. فرهنگ‌نامه تصویری: آرایه و نقشه فرش‌های ایران، قم، سپهر اندیشه، 1387. 
 [31] دانشگر، ا،. فرهنگ جامع فرش یادواره «دانشنامه ایران». تهران، یادواره اسدی، 1376
[32] Jothi, D., “Extraction of natural daes from Atrican marigoid flowers (Tagetesereectal) for textile coloration , Autex. RES . J.  8, 49, 2008.
[33] Bruna, C., Maria, A., Azo dyes: characterization and toxicity—a review, TLIST, 2, 85–103. 2013
 [34]Clementi C., Nowik W., Romani A., Cibin F., and Favaro G. A spectrometric and chromatographic approach to the study of ageing of madder (Rubia tinctorum L.) dyestuff on wool, Anal. Chim. Acta, 596, 46-54. 2007
[35] Surowiec I., Szostek B., and Trojanowicz M. HPLC-MS of anthraquinolds, flavonoids, and their degradation products in analysis of natural dyes in archeological objects, J. Sep. Sci., 30, 2070-2079. 2007
 [36]Shams-Nateri, A. Reusing wastewater of madder natural dye for wool dyeing, J. Cleaner Product, 19, 775-781. 2011
[37] وکیلی، ا،. رنگرزی الیاف فرش دستباف، تهران، نقش هستی، 1383.
[38] Shahid, M,. Shahid, L,. Mohammad, M. Perspectives for natural product based agents derived from industrial plants in textile applications – a review. J. Cleaner Prod. 57, 2-18, 2013
 [39] کریم شاهی، ک.، رنگرزی سنتی، هنری مردمی. فرهنگ مردم، ش 6 و 7، صص 60- 68، 1382
[40] امیری، س.، الیاف‌شناسی، چاپ ششم، تهران، سمت، 1395.
[41] اوکتایی، ن،. هنر رنگرزی با گیاهان. تهران، دفتر خودکفایی، ۱۳۶۳.
[42] منتظر، م، حیدری، م. ا، ویسیان، س م،. تاثیر اسید و دندانه بر جلا و شید رنگی ابریشم رنگرزی شده با روناس،  پژوهش و سازندگی، دوره 16، ش 2 ، صص76-79، ۱۳۸۲.
 [43] زرگری، ع،. گیاهان دارویی، جلد چهارم، دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1379
[44] روستاییان، م،. عصاره های گیاهی، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1381
[45] Yunfeng L., Changjiang G., Jijun Y., Jingyu W., Jing X., and Shuang C. Evaluation of antioxidant properties of pomegranate peel extract in comparison with pomegranate pulp extract. Food Chemistry, 96: 254-260, 2006
[46]Singh R.P., Murthy C., and Jayaprakasha G.K. Studies on the antioxidant activity of pomegranate (Punica granatum L.) peel and seed extract using in vitro models. Journal of Agriculture Food Chemistry, 50; 81-86, 2002.
[47] ترکمن، ج،. سیام، ش،. اندازه‎گیری تانن پوست درختان بلوط، راش، ممرز، توسکا و گردو، گیاهان دارویی، دوره 8, ش 29، صص 58 -63، 1387.
[48]Rivas-Arreola, MJ,. Rocha-Guzman, NE., GallegosInfante, JA., et al. Antioxidant activity of oak (Quercus) leaves infusions against free radicals and their cardioprotective potential., 13: 573-45,2010
 [49]Azarnivand, H., Zare Chahuki, M., Pasture improvement, University of Tehran press, 2010
 [50] موسوی، ل،. صنایع دستی استان مرکزی، تهران، انتشارات زرین و سیمین، 1385.